مقدمه تاریخ پزشکی جلد 1
بنام خدا
تاریخ انسانها سرگذشت پر از فراز و نشیب و شناسنامۀ جامعۀ بشری است. با دقت نظر و کندوکاو آثار به جای مانده از گذشتگان و مطالعه و بررسی زندگانی اقوام و ملل مختلف، چه آنهایی که قبلاً وجود داشتند لیکن بعدها از صفحات تاریخ حذف شدند و چه کشورهایی که پیش از این بودند و اکنون نیز در قید حیات هستند چنین استنباط می‌شود که در سپیده دم ازل، آنگاه که آدمی به عنوان اشرف مخلوقات با صف الهی «احسنُ‌الخالقین» گام بر فرش کهنسال و پر برکت زمین نهاد: «اِنّی جاعلٌ فی الاَرضِ خلیفهً» حفظ صحت و برگرداندن سلامتی از دست رفته همیشه فرارویش قامت برافراشته است. آنچه مسلم است تلاش برای تهیۀ وسایل زندگی از قبیل خوراک و پوشاک و خانه و سرپناه و امثال آنها و نیز تأمین و تعمیم سلامتی همزمان آغاز گردیده و در حالی که اسب سفید راهوار زمان با آهنگ موزون و منظم پهن دشت قرون و اعصار را پشت‌سر می‌گذاشته، فن پزشکی و درمان نیز در معبر تاریخ بشر پوییدن گرفته و به کندی پیش رفته است. بدین جهت تا تولد تمدنهای بشری در بین‌النهرین (سومر و بابل و آشور) و مصر و هند و چین و عیلام (ایلام) و ایران و فنیقیه (لبنان) و لیدی (غرب ترکیه) و یونان، زمانی بسیار طولانی از –عمر تاریخ بشر –در افقی ناپیدا و فضایی تاریک و هولناک و مملو از اوهام و خرافات سپری شده است.
زندگی انسان بدین منوال می‌گذشت تا آنکه با پیدایش نخستین تمدن بشری در سومر و اختراع خط توسط این قوم بتدریج سلسله اعمال و وقایع و حوادث قابل ذکر اعم از کلی و جزیی روی انواع خشت و سنگ و پاپیروس و اشیاء دیگر ثبت و ضبط گردید. نمونۀ بسیار ارزشمندی که از آن دوران باقی مانده و هم‌اکنون مورد استفادۀ علمی و پزشکی می‌باشد، «سنگ نبشتۀ قوانین حمورابی» است که در موزۀ لوور پاریس (پایتخت فرانسه) نگهداری می‌شود. با مطالعۀ این سند فاخر قدیمی می‌توان به بسیاری از قوانین و مقررات پزشکی و درمان و ازدواج و ارث و ضرب و جرح و صدمات جسمی و امثال آنها پی برد.
بدین ترتیب دربارۀ پزشکی ادواری از ازمنۀ بسیار قدیم بخصوص قبل از اختراع خط اطلاعات موثق و متقن وجود ندارد. لذا معقول آن است هرگونه تحقیق و بررسی از زمان سومر آغاز گردد که در این کتاب به همان صورت عمل شده است.
پس از پیدایش نخستین تمدن بشری در سومر، همان‌طور که در بالا ذکر گردید، تمدنهای دیگر در خاورمیانه و این‌جا و آن جای آسیا و در یونان واقع در جنوب شرقی اروپا (جنوب غربی شبه جزیرۀ بالکان) تولد یافته و رو به رشد و گسترش نهادند. اما یونان در مقایسه با کشورهای متمدن آن زمان با ظهور اسکندر مقدونی به پیشرفتهای فوق‌العاده‌ای نایل گردید و علما و حکما و فضلا و اطبای آن رو به تزاید گذاشتند و بزرگمردانی در حکمت و طب برخاستند و به شهرت جهانی رسیدند که سقراط و افلاطون و بقراط از آن جمله‌اند. پس از غلبۀ اسکندر مقدونی بر سرزمینهای متعدد دنیای آن روز از جمله ایران و مصر و قسمتی از هند، زبان و تمدن یونانی در جهان منتشر شد و قریب هزار سال زبان یونانی زبان علمی جهان گردید. در این دوران دراز مدت علما و حکما و اطبا به زبان یونانی علم می‌آموختند و بدان زبان چیز می‌نوشتند.
زمانی طولانی بدین منوال گذشت تا آنکه لطف پروردگار شامل ابنای بشر گردید و حدود هزار سال بعد از اسکندر مقدونی، بزرگمردی راهشناس و رهبر به نام محمد(ص) فرا رسید و علیه جهل و فساد و تباهی و خودکامگی قیام کرد و مبارزاتی پیگیر و آشتی‌ناپذیر را آغاز نمودو فرمانهای الهی را که سلامتی و بهرورزی در آنها نهفته است به گوش جهانیان رسانید. مسلمانان علوم یونانی را گرفتند و چندین برابر بدان اضافه نمودند و در علوم مختلف به ویژه طب مقام بزرگی را به خود اختصاص دادند که به شهادت تاریخ قرنها در جهان بی‌همتا بود. این نکته نیز قابل ذکر است که بنیانگذاران نهضت عظیم طب اسلامی به ترتیب ازمنه ابن ربن طبری و رازی و اهوازی و ابن‌سینا بوده‌اند که عموماً ایرانی می‌باشند.
نگارنده به دلیل اشتغال به امور نشر و تسهیلات بهداشتی و درمانی و بهزیستی و فرهنگی، با گردآوری و مطالعه و بررسی کتب و مقالات و رسالات و اسناد و مدارک داخلی و خارجی جدید و قدیم پزشکی، در راستای ارائه خدمتی ناچیز، اقدام به پژوهش و تألیف تاریخ پزشکی و درمان جهان از آغاز تا عصر حاضر در بیست مجلد کرده ایم.
پای ملخ نزد سلیمان بردن عیب است ولیکن هنر است از موری
البته با توجه به پیشرفتهای عظیمی که نصیب بشر قرن بیستم شده ممکن است عده‌ای رجوع به اعمال و وقایع و حوادث پزشکی گذشته‌های دور و نزدیک را کوچک محسوب دارند که نظر اینجانب کاری درست و پسندیده نمی‌باشد. چون به جرأت می‌توان اذعان نمود که پیشرفتهای کنونی حاصله، بر اصول و پایه‌های نظری و تجربی همان طب و طبابت پیشینیان استوار است. به ظن یقین درد و رنج و ناخوشی از ابتدای خلقت و ظهور انسان روی کرۀ زمین، با او همراه بوده و لحظه‌ای وی را تنها نگذاشته است. از سوی دیگر انسان نیز به دلیل نیاز به زنده مانده و ادامۀ حیات سعی و کوشش کرده تا با توسل به دارو و درمان ابتدایی و هنگام عدم حصول نتیجه از درمانها و ناامیدی با چنگ زدن به ادعیه و اوراد و سحر و جادو آن را تسکین دهد. بعلاوه، همین یافتن راههای بازگردانیدن سلامت و تندرستی از دست رفته کاری سهل‌الوصول نبوده و چه بسا که با مصائب و مشکلات و ماجراهای پر افت و خیز همراه بوده است. اما نتیجۀ تلاش و سخت‌کوشی بشر از ابتدا تا به حال همین پزشکی است که ما امروز شاهد آن هستیم.
نگارنده خدای بزرگ را سپاس می‌گوید که به لطف و یاری بیکرانش توانسته سرگذشتها، سلسلۀ اعمال و وقایع و حوادث قابل ذکر پزشکی را به ترتیب ازمنه و سرزمینهای مختلف تنظیم و مکتوب نموده و تقدیم به طالبان علم پزشکی و دانشجویان و دانش‌پژوهان و اهل علم و معرفت نماید. مطمئناً در مسیر این راه سخت و دشوار مشکلات و موانع و نگرانیهای بسیار پیش رویم وجود داشت که برای رفع آنها و از قوه به فعل درآوردن نیت بزرگ خویش تفعلی بر دیوان خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی زده و سپس کار را آغاز نموده است. استاد سخن و عارف بزرگوار ایران با ابیات عارفانۀ زیر نگارنده را در تألیف مجموعۀ مورد نظر مصمم‌تر ساخت:
عیب رندان مکن ای زاهد پاکیزه سرشت که گناه دگران بر تو نخواهد نوشت
من اگر نیکم و گر بد، تو برو خود را باش هر کسی آن درود عاقبت کار که کشت
همه کس طالب یارند چه هشیار و چه مست همه‌جا خانۀ عشق است چه مسجد چه کنشت
سر تسلیم من و خشت در میکده‌ها مدعی گر نکند فهم سخن‌گو سر و خشت
ناامیدم مکن از سابقۀ لطف ازل تو پس پرده چه انی که خوبست و که زشت
نه من از پردۀ تقوی بدر افتادم و بس پدرم نیز بهشت ابد از دست بهشت
حافظ روز اجل گر به کف آری جامی یکس از کوی خرابات برندت به بهشت
محمد تقی سرمدی